[rev_slider تفکرنقادانه]

تفکر نقادانه چیست؟ و به چه کار می‌آید؟

اولین دردسر در معرفی تفکر نقادانه (انتقادی)، کنار زدن تصوراتی است که (طبیعتاً) به همراه واژه­های «نقد» و «انتقاد» به ذهن خطور می­کند. واژۀ نقدکردن (criticize)، در هر دو زبان فارسی و انگلیسی، دو معنای متداول دارد؛ نخست به معنای عیب‌جویی، خرده‌گیری، انتقاد، و گاهی، رد کردن چیزی؛ و دیگر، به معنای غلبه‌جویی در بحث و مجادلات لفظی. اما به واقع، مراد از تفکر نقادانه (critical thinking) هیچ‌یک از این‌ها‌ نیست و معنای متفاوت و وسیع‌تری دارد.

تفکر نقادانه دربردارندۀ شماری آمادگی‌ها، دانش‌ها و مهارت‌هاست که فرد را در بررسی ریزبینانۀ باورها، گفته‌ها و شنیده‌ها، آماده­ و ورزیده می‌کند. چنین فردی سنجیده‌تر فکر می‌کند و برای نمونه، مهارت‌های درخوری در بررسی ادّعاها، کشفِ پیش‌فرض‌ها و شفاف‌سازی مفاهیم دارد. تفکر نقادانه در سطح فرهنگی و اجتماعی با تأکید بر «استدلال‌گرایی» به دنبالِ بالابردنِ سطح خِرد عمومی است. روشِ آموزش تفکر نقادانه مبتنی بر تکرار و تمرین در اندیشیدن به­ مثال‌های روزمره و کاربردی است؛ تا رفته‌رفته، روحیۀ ریزبینی و نقّادی را به عادت فکری و ملکۀ اخلاقی فراگیران تبدیل کند. پرورش روحیاتی هم‌چون رشادت فکری (assertiveness)، انصاف در داوری و طرحِ پرسش‌های به‌جا، از دیگر پیامدهای ورزیدگی در تفکر نقادانه است و این امر، به نوبۀ خود زمینۀ مناسبی را برای پویایی شخصیت فرد فراهم می‌کند. می‌بینید که دانش و مطالب فراهم آمده در این زمینه دامنه‌ای بسیار وسیع‌تر از موضوع «نقد و انتقاد» دارد و ترجمۀ عبارتِ critical thinking به «تفکر انتقادی» ما را از موضوع بسیار دور می‌کند.

ما باید در مواجه با هر گفته یا نوشته، محتوا را بفهمیم، دانسته‌ها را هضم کنیم، مفاهیم کلیدی را بیرون بکشیم و ادعاهای زیربنایی و روبنایی را تشخیص دهیم تا به ایده‌‌ها، نتایج و دانسته‌های جدیدی دست یابیم. چنین فعالیت‌هایی نیازمند مهارت‌ در تفکر نقادانه است. این مهارت همه کسانی را که در پی افزایش کیفیت زندگی خود با یادگیری بیش‌ترند، سودمند می‌اُفتد و به «تیزفکری» ایشان کمک کند. این «تیزفکری» هم، سایۀ خود را در همۀ فعالیت‌های فکری، -مواردی از قبیل نگارش اندیشمندانه (تامُّلی) (reflective writing)، مطالعة متمرکز (close reading)، گفت‌و‌شنود (dialogue)، مناظره (debate)، مذاکره (negotiation)، تدریسِ چالشی (controversial teaching)، تصمیم‌گیری و حل مسئله- می‌گستراند و سطحِ اثرگذاری این فعالیت‌ها را بالا ببرد.

درباره آموزگار:

آقای دکتر حامد صفایی­پور

• دکترای فلسفۀ علم و فناوری از دانشگاه تربیت مدرس تهران
• آموزگار و پژوهشگر در زمینه مهارت‌های اندیشیدن
• تا امروز (انتهای سال ۱۳۹۴) دو اثر در زمینه تفکر نقادانه از او منتشر شده است:
  • مجموعه آموزشی یک دوره درس‌گفتار در زمینه تفکر نقادانه در قالب DVD
  • کتاب تیزفکری؛ مهارت فهم و سنجش استدلال، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران

سایت‌های تحت مدیریت او:

• سایت تیزفکری (SmartThinking.ir)، با موضوع آموزش تفکر نقادانه
• سایت پیشانی (Pishani.ir): با موضوع آموزش، فرهنگ و اندیشیدن

دوره آموزشی نیمه‌حرفه‌ای آموزش تفکر نقادانه و پرسشگری در کلاس درس:

جمعه ۲۴ اردیبهشت ۹۵ از ساعت ۸ تا ۱۸ شرکت‌کنندگان در یک فضای مبتنی بر گفتگو و تعامل، با مفاهیم اصلی تفکّر نقادانه آشنا شدند.  در ابتدا پیرامون چیستی تفکّر نقادانه و این که چگونه می‌­توانیم سنجید­ه‌تر بیاندیشیم صحبت شد. سپس بیان شد که یکی از گام‌­های داشتن تفکر نقادانه، درست پرسیدن است.

در ادامۀ کارگاه، واژۀ عقلانیت این گونه تعریف شد که عقلانیت عبارت است از این که میزان پایبندی عملی و دلبستگی نظری ما به هر عقیده متناسب با قوّت شواهد و دلایلی باشد که در تائید آن عقیده، وجود دارد. سپس دربارۀ فایدۀ تفکر نقادانه برای رسیدن به عقلانیت بحث شد.

دکتر صفائی پور از مستدل­نویسی و مطالعۀ متمرکز، به عنوان دو خواهرخواندۀ مفهوم تفکر نقادانه نام برد.

این برنامه، کارگاهی مقدماتی در زمینۀ تفکر نقادانه بود که با استقبال خوب مخاطبان عزیز روبرو و به لطف خداوند به رضایت ایشان منتهی شد. به امید خدا، کارگاه­‌های دانش‌­افزائی قاف در آینده‌­ای نزدیک دورۀ پیشرفته تفکر نقادانه را برگزار خواهد کرد.